اگزوزوم در زیبایی و جوان‌سازی: علم یا تبلیغ؟

مقدمه

در سال‌های اخیر «اگزوزوم» به‌عنوان یکی از پر سر و صداترین موضوعات حوزه زیبایی مطرح شده است. تبلیغات گسترده‌ای در مورد تأثیر آن بر جوان‌سازی پوست، درمان ریزش مو و بهبود اسکارها منتشر می‌شود.
اما باید توجه داشت که هنوز هیچ سازمان علمی معتبر (مانند FDA یا EMA) و همچنین وزارت بهداشت ایران، استفاده بالینی از فرآورده‌های اگزوزومی را تأیید نکرده‌اند. مطالعات انسانی موجود بسیار محدود و کوتاه‌مدت است و به همین دلیل، استفاده تجاری از این محصولات در حال حاضر نه علمی است و نه قانونی.

پس بهتر است اول ببینیم اگزوزوم دقیقاً چیست و علم امروز درباره‌اش چه می‌گوید.

اگزوزوم چیست؟

اگزوزوم‌ها وزیکول‌های خارج‌سلولی بسیار ریزی (۳۰ تا ۱۵۰ نانومتر) هستند که از سطح سلول‌ها، به‌ویژه سلول‌های بنیادی، جدا می‌شوند. این ذرات حاوی پروتئین‌ها، فاکتورهای رشد و RNA پیام‌رسان‌اند و می‌توانند اطلاعات بیولوژیک را بین سلول‌ها منتقل کنند.

مکانیسم عمل

اگزوزوم‌ها با انتقال پیام به سلول‌های هدف می‌توانند:

فعالیت فیبروبلاست‌ها را تحریک کنند

تولید کلاژن و الاستین را افزایش دهند

التهاب را کاهش دهند

رشد و بقای فولیکول‌های مو را تقویت کنند

کاربردهای بالقوه در زیبایی

مطالعات مقدماتی نشان می‌دهند که اگزوزوم‌ها ممکن است در این موارد نقش داشته باشند:

جوان‌سازی پوست و بهبود قوام آن

درمان چین‌وچروک‌ها و خطوط ریز

کاهش تیرگی و ناهماهنگی رنگ پوست

بهبود اسکارهای ناشی از جوش، زخم یا سوختگی

کمک به تقویت فولیکول‌های مو و کاهش ریزش

ارتباط اگزوزوم با سلول‌های بنیادی

نکته مهم این است که با تزریق فرآورده‌های سلول‌های بنیادی، اگزوزوم‌ها هم به‌طور طبیعی وارد بافت می‌شوند.
به همین دلیل، در بسیاری از موارد تزریق سلول‌های بنیادی نسبت به تزریق صرفاً اگزوزوم‌ها ارجحیت دارد، زیرا ترکیب سلول‌ها و اگزوزوم‌ها اثرات بازسازی جامع‌تر و پایدارتر ایجاد می‌کند.

امکان استفاده از اگزوزوم اتولوگ

اگرچه اغلب محصولات تجاری موجود در بازار از منابع غیرشخصی (آلوژنیک یا حتی حیوانی) تهیه می‌شوند، اما در برخی شرایط امکان تهیه و تزریق اگزوزوم اتولوگ (از سلول‌های خود فرد) وجود دارد. این روش از نظر تئوری می‌تواند ایمن‌تر باشد، هرچند هنوز به مطالعات گسترده و تأییدات رسمی نیاز دارد.

بزرگ‌نمایی تبلیغاتی یا واقعیت علمی؟

در بسیاری از سایت‌ها و پیج‌های داخلی، اگزوزوم به‌عنوان یک «معجزه» معرفی می‌شود؛ فرآورده‌ای که گویا قرار است تحول بزرگی در علم پزشکی زیبایی ایجاد کند. این تصویرسازی با واقعیت فاصله زیادی دارد.

مطالعات نشان می‌دهند که اگزوزوم‌ها تنها بخشی از اثرات بازسازی سلول‌های بنیادی را منتقل می‌کنند و توانایی تقسیم، تکثیر و ترمیم جامع سلول‌ها را ندارند. بنابراین، هیچ‌گاه توانمندی و ارزش درمانی اگزوزوم‌ها به اندازه سلول‌های بنیادی نخواهد بود.
اگر هم در آینده مجوز بگیرند، به احتمال زیاد در کنار دیگر روش‌های جوان‌سازی مانند PRP، مزوتراپی یا میکرونیدلینگ استفاده خواهند شد، نه جایگزین آن‌ها.

شواهد علمی موجود

مطالعات حیوانی (۲۰۱۸–۲۰۲۲) نشان داده‌اند که اگزوزوم‌های مشتق از سلول‌های بنیادی مزانشیمی باعث افزایش کلاژن، بهبود کیفیت پوست و تحریک رشد مو می‌شوند.

کارآزمایی‌های انسانی موجود محدود، کوچک‌مقیاس و کوتاه‌مدت هستند.

تاکنون هیچ مطالعه فاز ۳ بزرگ و چندمرکزی منتشر نشده است.

سطح شواهد: پیش‌بالینی (Preclinical) و کارآزمایی‌های اولیه (Early Clinical).

محدودیت‌ها و وضعیت قانونی

بیشتر فرآورده‌های تجاری موجود غیرشخصی (آلوژنیک) هستند.

ایمنی درازمدت و احتمال بروز عوارض هنوز مشخص نشده است.

FDA (ایالات متحده): در سال ۲۰۲۳ اعلام کرد که هیچ فرآورده اگزوزومی برای کاربرد زیبایی یا درمانی مجوز نگرفته است.

EMA (اروپا): همچنان در مرحله بررسی است.

وزارت بهداشت ایران: هیچ محصول اگزوزومی را ثبت یا تأیید نکرده است.

جمع‌بندی

اگزوزوم‌ها فناوری نوین و امیدبخشی در حوزه بازسازی بافت و جوان‌سازی پوست هستند. با این حال:

استفاده فعلی از فرآورده‌های تجاری اگزوزومی علمی و قانونی نیست.

تزریق سلول‌های بنیادی به دلیل همراه داشتن اگزوزوم‌ها و فاکتورهای دیگر، در بسیاری از موارد مؤثرتر و منطقی‌تر است.

در صورت لزوم می‌توان به تهیه و تزریق اگزوزوم اتولوگ فکر کرد، اما هنوز نیازمند مطالعات و مجوز رسمی است.

تا زمانی که مراجع معتبر جهانی و وزارت بهداشت ایران این روش را تأیید نکنند، بهترین رویکرد صبر و احتیاط است.

منابع

1. FDA. Consumer Alert on Regenerative Medicine Products Including Exosomes. 2023.

> Reza 2:
2. Lener T, et al. Applying extracellular vesicles based therapeutics in clinical trials. J Extracell Vesicles. 2015;4:30087.

3. Kim H, et al. Exosomes from adipose-derived stem cells accelerate wound healing. Stem Cells Transl Med. 2018;7(5):455–465.

4. Guo SC, et al. MSC-derived exosomes in wound healing: a systematic review. Stem Cell Res Ther. 2020;11:418.

5. Sluijter JP, et al. Extracellular vesicles in diagnostics and therapy. Cardiovasc Res. 2018;114(1):19–34.

6. PMC: Stem cell-derived exosome versus stem cell therapy. 2023. Link

7. J Biomed Sci: Exosomes in regenerative medicine. 2021. Link